Kiedy 15-tysięczna publiczność jest skupiona na tym, co dzieje się na scenie, kiedy wirują w tańcu i przeżywają przygodę swojego życia, wokół sceny, za sceną, a czasami na scenie dzieją się rzeczy, które są warte zapamiętania. Chociaż czasami lepiej by było o nich zapomnieć, jak na przykład o tym, jak spadochron, który na jednym z pierwszych koncertów robił za dach sceny i pękł pod naporem wody (oczywiście była ulewa!), zalewając wszystko i wszystkich na scenie….

Czasami były takie awarie, których nawet nie zauważyliście, ale oczywiście są też sytuacje zabawne, miłe, wzruszające – te warto powspominać!

Posłuchajcie sami!

W 1992 roku, w okolice sceny Szalom na Szerokiej przyjechała i zaparkowała 'Nyska” – cała wypełniona kasetami magnetofonowymi z kończącego się właśnie 3. Festiwal Kultury Żydowskiej! Tak! Na dwóch kasetach nagrane zostały utwory, które w trakcie festiwalu zabrzmiały w synagodze Tempel: Shlomo Bar, The Klezmatics, Adrienne Cooper, Shura Lipovsky, Jeff Warschauer i Deborah Strauss… Dwa tysiące rozeszło się w mgnieniu oka, a my oszołomieni sukcesem już nigdy na taką akcję nie zdobyliśmy się ponownie…:) To był jeden z festiwalowych cudów!

Nieodłącznym elementem dobrej zabawy na wielu koncertach plenerowych jest stage diving. A co z Szeroką? Tam przepływ ludzi pomiędzy sceną a publicznością jest ograniczony przez wózek kamery, który jeździ wte i wewte wzdłuż sceny. Nie powstrzymał on jednak jedynego w historii Szalom stage divingu. Nie zauważyliście go? To był najbardziej oryginalny nur w publiczność ever! Wykonała go 77-letnia Raymonde Abecassis, która aby pokonać wysokość sceny i wózek z kamerą, posłużyła się naszym fotografem Michałem Ramusem i po tym, jak znalazła się przy publiczności—uściskała wszystkich w pobliżu.

Słynny żydowski bard wspomina: Na placu było jakieś 15 tysięcy ludzi i poprosiłem ich o absolutną ciszę. „Posłuchajcie tej ciszy, wsłuchajcie się w nią dobrze. To cisza po głosach, które kiedyś tu było słychać – Żydów, którzy mogliby wyglądać przez te okna. Te głosy zmuszono do milczenia na zawsze, teraz to my musimy stać się ich głosami”. I zaśpiewałem pieśń, która która stała się hymnem ocalonych: Zog nit keinmol az du gejst dem lecten weg / Nie mów nigdy, że to ostatnia z dróg. Niewiele osób w tłumie miało suche oczy, w moich też pokazały się łzy. 

Anna Dodziuk w swojej książce Druga dusza. O dwudziestu Festiwalach Kultury Żydowskiej (z której pochodzi powyższy cytat) pisze o tym samy wydarzeniu: Kiedy Bikel poprosił o ciszę, byłam zrozpaczona, bo myślałam, że mu się nie uda i rozbawione nastolatki będą podskakiwać i krzyczeć. Ale on faktycznie uciszył roztańczoną Szeroką. Ludzie trwali w milczeniu, dopóki nie skończył śpiewać.

Wszyscy wiedzą, że scena na Szerokiej gości największe gwiazdy muzyki żydowskiej z całego świata. Ale zgodnie z zasadą mi dor le dor (czyli z pokolenia na pokolenie), która jest dewizą festiwalu, podczas Szalom mają miejsce również debiuty! Najbardziej spektakularnym był występ Klezmer Small Stars, czyli dziewczynek uczestniczących w warsztatach klezmerskich z Deborah Strauss. Chodziły na jej zajęcia przez wiele lat i podczas 21. FKŻ wystąpiły na wielkiej scenie podczas wielkiego finału – obok największych tuzów muzyki klezmerskiej! To się nazywa debiut, co?!

To zdumiewające: stać na scenie i widzieć znowu, jak po tygodniu bezchmurnego nieba mniej więcej na godzinę przed koncertem zaczyna się chmurzyć i padać. A publiczność stoi, słucha muzyki i wygląda na bardzo uszczęśliwioną  – mówi Alan Bern Annie Dodziuk we wspomnianej  książce.

A Deborah Strauss dodaje: (…) kiedy padało jak zawsze, widać było morze parasoli. Wiedziałam, że oni tam tańczą, ale przed oczami miałam tylko to morze parasoli.

Sanne Morricke natomiast porównała je do różnokolorowego popcornu.

Frank London: (…) na scenie był David Krakauer. Deszcz zaciął mocniej i odłączył się prąd od całego nagłośnienia. Pamiętam, byłem wtedy na przeciwnym krańcu Szerokiej, na tyłach publiczności, David grał dalej z towarzyszeniem bębnów i było słychać dźwięk jego klarnetu, jak płynie przez całą tę przestrzeń nad dziesięcioma tysiącami ludzi. To była piękna chwila. 

Czy wiecie, co jest najbardziej poszukiwanym towarem FKŻ? Nie, wcale nie są to wejściówki na Koncert Kantorów, ani też  – za życia artysty – na koncerty Leopolda Kozłowskiego. Co zatem?

Są to ściśle limitowane wejściówki na backstage koncertu Szalom na Szerokiej. Stoi tam bowiem namiot, w którym muzycy czekają na swój koncert: relaksują się, albo też odbywają ostatnie próby przed wejściem na scenę. Czasami też nie mogą przestać grać już po zejściu ze sceny i wtedy dzieją się tam rzeczy, których nie wymyśliłby nawet najbardziej śmiały mashupowiec, które wprowadzają w zdumienie strażników czystości muzyki klezmerskiej.

Często odbywają się tam konkurencyjne do Szalom niesamowite, improwizowane koncerty, łączące muzyków, których nikt nie śmiałby się postawić obok siebie na scenie. Ale wstęp tam mają tylko artyści, organizatorzy i wolontariusze. Żadna VIP-owska plakietka, ani jakikolwiek inny identyfikator nie zmiękczą mięśni ochrony, broniącej wstępu na festiwalowy backstage.

Od wielu lat podczas Szalom odbywa się Hawdala – ceremonia oddzielenia świętego czasu Szabatu od czasu zwykłego. Początek nowego tygodnia. Bierze w niej udział zawsze kilku krakowskich rabinów. Ale aby to się stało możliwe, przygotowania zaczynają się już w czwartek wieczorem.

Pierwszym krokiem jest uzyskanie telefonicznej zgody na udział w Hawdali. Drugim – ustalenie, gdzie dany rabin będzie spędzał Szabat i skąd należy go odebrać przed samą ceremonią, aby doprowadzić go na backstage. Każdemu z rabinów przydzielany jest nie tylko sztab wolontariuszy, ale też – ochroniarzy.

Cały Szabat wyznaczeni wolontariusze drżą. Czy nic się nie zmieni, czy rabin nie zapomni, nie zmieni planów na Szabat, w którego czasie nie ma możliwości się z nimi porozumieć, a Hawdala ma swój ściśle określony czas.

Tak więc tuż przed zakończeniem Szabatu każda grupa, złożona z wolontariuszy i ochroniarzy czeka w umówionych w czwartek miejscach na rabinów i jak tylko pojawią się w drzwiach, zaczyna się bieg przez ulice Kazimierza, torowanie drogi przez roztańczony tłum, zakończony piękną ceremonią kończącą Szabat na scenie.

Jeżeli macie takie historie i chcielibyście się nimi z nami podzielić – napiszcie do nas, prześlijcie zdjęcia. Ciekawi nas bardzo, co dzieje się po drugiej stronie sceny! Ciekawi nas, jak wygląda Wasz osobisty Szalom na Szerokiej. 

zdjęcia: Edyta Dufaj, Andrzej Głuc, Paweł Mazur, Bogdan Krężel, Bartosz Dittmar
projekt plakatu 3. FKŻ: Piotr Kunce
cytaty pochodzą z książki Anny Dodziuk
„Druga dusza. O dwudziestu Festiwalach Kultury Żydowskiej w Krakowie”,
wyd. Czarna Owca, Warszawa, 2010