70 lat temu powstało Państwo Izraela.  100 lat temu swoją niepodległość odzyskała Polska. Spełniło się w ten sposób marzenie Polaków i Żydów o własnym wytęsknionym i wymarzonym kraju. Marzenie o Syjonie.

W roku tych dwóch rocznic, to właśnie Syjon stał się tematem kolejnego Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, który odbył się dokładnie 30 lat od jego pierwszej edycji w 1988 roku.

Syjonizm, powstanie i rozwój Izraela były tematami wykładów, które wygłosili: dr Gadi Taub (IL), Prof. Dan Bahat (IL), Konstanty Gebert (PL), prof. Edwin Seroussi (IL), Ruth Calderon (IL) oraz Anna Azari, Ambasador Izraela w Polsce. Drugą serię wykładów poświęciliśmy Żydom w Polsce odrodzonej – zarówno w dwudziestoleciu międzywojennym, jak też po II wojnie światowej. Prelegentami byli: prof. Stanisław Krajewski (PL), prof. Anna Landau-Czajka (PL), Katarzyna Zimmerer (PL), dr hab. Michał Galas (PL), prof. Jacek Leociak (PL).

30 lat istnienia i działalności festiwalu podsumował w swoim wykładzie zatytułowanym Spełniony sen: od sztejtl do Syjonu, założyciel i dyrektor FKŻ – Janusz Makuch.

Trzeci już raz integralną częścią programu edukacyjnego Festiwalu Kultury Żydowskiej stał się Program Literacki, przygotowany wspólnie z Krakowskim Biurem Festiwalowym, operatorem projektu Kraków Miasto Literatury UNESCO. W tym roku ze swoimi czytelnikami i festiwalową publicznością spotkali się: Anna Bikont, Włodek Goldkorn, Mikołaj Grynberg, Małgorzata Czyńska oraz Marcin Wicha. 

W należącym niegdyś do Czesława Miłosza mieszkaniu odbyły się kameralne spotkania pod wspólnym tytułem Powroty, których gośćmi byli: prof. Aleksander Fiut, Katarzyna Zimmerer oraz dr Michalina Kmiecik. Nawiązaniem do naszego literackiego projektu O-KAZ były warsztaty literackie dla dzieci pt. Spacermistrz, prowadzone przez Ulę Palusińską i Michała Mądrackiego.

Główną sceną festiwalową była tradycyjnie synagoga Tempel. To tam właśnie odbyła się światowa premiera utworu Dybbuk, który na zamówienie FKŻ skomponował polsko-żydowsko-białoruski kompozytor, mieszkający w USA – Wlad Marhulets. Koncert wykonał David Krakauer (US), któremu ten utwór został przez kompozytora dedykowany oraz krakowski kwartet smyczkowy Pan Ton Quartet (PL).

Oficjalną inauguracją 28. FKŻ był Koncert Kantorów, zatytułowany Którzy ufają w Panu, są jak góra Syjon. Wystąpili dwaj bracia-kantorzy: Yaakov Lemmer (US) i Shulem Lemmer (US) oraz Shlomo Seletski (IL); izraelski chór The Bells Vocal Ensamble pod dyrekcją Yossiego Schwartza, akompaniował Menachem Bristowski (IL).

Muzykę Żydów aszkenazyjskich na scenie w synagodze zaprezentowali: Eleanor Reissa i Klezmer Brass Allstars (US) w projekcie Vilde Mekhaye, Leopold Kozłowski i jego uczniowie (PL), a także genialna Orkiestra Klezmerska Teatru Sejneńskiego (PL), z którą gościnnie wystąpili: Frank London, David Krakauer oraz Michael Alpert (US).

Muzykę Mizrachijczyków zaprezentowała debiutująca w Europie Jerusalem Orchestra East & West pod dyrekcją Toma Cohena (IL) z towarzyszeniem kantorów: Emila Zrihana (IL) i Moshe Louka (IL). Nie zabrakło też muzyki klasycznej zagranej na najwyższym poziomie przez renomowany The Jerusalem Quartet (IL), jak też współczesnego izraelskiego funku w najlepszym wydaniu i wykonaniu The Kutiman Orchestra.

Dwie artystki z dwóch różnych biegunów muzycznych zagościły w Teatrze Nowym: debiutująca w Polsce Noga Erez jest znaną postacią na scenie muzyki elektronicznej Tel Awiwu, gdy tymczasem Victoria Hanna to wielka i ukształtowana osobowość sceniczna: jej koncerty to w zasadzie performanse, które eksplorują ukryte znaczenia języka, docierają do jego źródeł, z powodzeniem łącząc rap i teksty starohebrajskie lub aramejskie.

Klub Hevre pojawił się na mapie muzycznej FKŻ po raz pierwszy. Swoją eksperymentalną, elektroniczną muzykę zagrał tam Yudko, a jego koncertowi towarzyszyły wizualizacje 360°, specjalnie na ten koncert przygotowane przez krakowski kolektyw ElektroMoon Vision i Kiritiana Fluxa z Berlina. Drugi wieczór w Hevre wypełniły przedwojenne tanga polsko-żydowskich kompozytorów w mistrzowskim wykonaniu Małej Orkiestry Dancingowej pod dyrekcją Izraelczyka – Noama Zylberberga.

Nocami festiwalowe życie tętniło w Alchemii. Odbyły się tam jam sessions z Abate Barihunem (IL), Frankiem Londonem (US), koncert Sefi Zislinga (IL), impreza DJ-ska z Omri Smadarem (IL) i Kixnare (PL), a także afterparty z Tederem po koncercie Szalom na Szerokiej.

Barka jest już stałą lokalizacją najlepszych imprez DJ-skich festiwalu i Krakowa. W tym roku wspólnie z telawiwskim Tederem zorganizowaliśmy tam imprezę otwarcia, jak też ciągle utrzymujący się na szczycie popularności wśród klubowych imprez Krakowa – Teder Weekender: Krakow Meets Tel Aviv. Ostatni koncert 28. FKŻ odbył się w Chederze: wystąpił telawiwski zespół Young Yosef, który przeniósł publiczność do kultowego nowojorskiego klubu Studio 54.

W samym sercu żydowskiego Kazimierza zaprezentowali się w tym roku: Frank London, Eleanor Reissa i Klezmer Brass Allstars (US), The Kutiman Orchestra (IL), Jerusalem Orchestra East & West (IL) z Emilem Zrihanem i Moshe Loukiem (IL), Orkiestra Klezmerska Teatru Sejneńskiego (PL) z Frankiem Londonem, Michaelem Alpertem i Davidem Krakauerem (US), a także specjalnie na ten koncert zaproszeni: Abate Barihun z zespołem (IL) oraz Jazz Band Młynarski-Masecki (PL). Koncert, rejestrowany i retransmitowany przez TVP2, poprowadzili: Janusz Makuch, dyrektor FKŻ i Alicja Popiel z Telewizji Polskiej.

Mieszkanie i podwórko kamienicy przy ulicy św. Sebastiana 32, należącej do rodziny Bosaków (obecnie mieszkającej w Izraelu), zostało zamienione w przestrzeń działań artystów z Izraela, którzy mieli zmierzyć się z historią miejsca, jego teraźniejszością, a także z własną tożsamością. Efektem tych działań były instalacje artystyczne, happeningi, oprowadzania kuratorskie i spotkania z artystami, projekcje filmów oraz warsztaty.

Sambation działał jedynie podczas 28. FKŻ – mieszkańcom kamienicy pozostawiliśmy ławkę oraz rzeźbę, którą stworzyli Shmulik Twig i Shavit Yaron, a także freski Meydada Eliyahu (dyrektora artystycznego projektu) na ścianie korytarza kamienicy.

To między innymi ta nieistniejąca rzeka, nieobecni mieszkańcy miasta, zapomniane lub przemilczane historie Kazimierza stały się motywami do stworzenia specjalnie na 28. FKŻ dwóch zwiedzań performatywnych. Łukasz Wojtysko, Magda Szpecht, Patrycja Kowańska i Martyna Wawrzyniak opracowali zwiedzania pt. Jak spacerować po Kazimierzu, żeby go nie zobaczyć? i Wcielanie. Jak zobaczyć to, czego nie widać, w których przewodnikami byli aktorzy: Lena Schimscheiner, Jan Sobolewski, Karol Kubasiewicz i Katarzyna Zawiślak-Dolny – opowiadający historie i odtwarzający sytuacje zasłyszane od dawnych i obecnych mieszkańców Kazimierza.

Podobnie, jak w poprzednich latach, dzięki Annie Kiesell i dr Agnieszce Legutko, festiwalowa publiczność miała okazję zapoznać się z najważniejszymi żydowskimi zabytkami i historią Kazimierza, Podgórza i Starego Miasta podczas tematycznych zwiedzań: Życie żydowskie na Kazimierzu i w Podgórzu, Żydowski Kraków, Synagogi i domy modlitw Kazimierza, Dawne getto żydowskie w Podgórzu, Cmentarze żydowskie. Wszystkie one odbyły się po polsku i angielsku, a dodatkowo specjalny spacer Kuzmir – Jeruszalajim in Pojln A. Legutko poprowadziła w jidysz, a śladami rabinów po cmentarzu Remuh w jęz. angielskim oprowadził Edgar Gluck, Naczelny Rabin Galicji.

Ponieważ FKŻ jest wieloletnim projektem edukacyjnym, niektóre warsztaty (jak np. muzyki klezmerskiej, śpiewu jidysz, spotkania otwarte) są kontynuowane niemalże od zarania festiwalu. Oprócz nich jednakże jak co roku odbyły się specjalnie przygotowane na aktualną edycję warsztaty dla młodzieży, interaktywny warsztat języka jidysz dla dzieci, a także ‘kącik jidysz’ dla dorosłych.

Ogromną popularnością cieszyła się seria warsztatów kulinarnych, prowadzonych przez jednego z najlepszych szefów kuchni z Izraela, właściciela wielokrotnie wyróżnianej i nagradzanej restauracji ‘Eycaluptus’ – Moshe Bassona. Uczestnicy warsztatów, zatytułowanych Z Biblii na talerz, mogli nauczyć się przygotowywać dania wymieniane w Biblii.

Nasi Macherzy – festiwalowi wolontariusze – przygotowali też specjalną festiwalową edycję swojego całorocznego projektu Pracownia Seniora. Starsi uczestnicy festiwalu mogli wziąć udział w warsztatach teatralnych, warsztatach tańca izraelskiego, w grze miejskiej, zwiedzaniu cmentarza żydowskiego oraz w warsztatach sztuki żydowskiej pt. Ozdoby żydowskiego domu.

więcej informacji o Pracowni Seniora

Za stworzenie Festiwalu Kultury Żydowskiej i jego rozwijanie przez ostatnie trzy dekady, założyciel FKŻ i jego dyrektor Janusz Makuch otrzymał tytuł ‘Przyjaciel Izraela’, który z okazji jubileuszu Państwa przyznano jednej osobie z każdego kraju na świecie.

Specjalny dyplom, któremu towarzyszył osobisty list od Prezydenta Izraela Reuvena Rivlina do Janusza Makucha wręczyła Anna Azari, Ambasador Izraela w Warszawie.

Ceremonia wręczenia wyróżnienia do końca pozostawała tajemnicą dla jego laureata, a odbyła się podczas koncertu „Szalom na Szerokiej” w obecności 15-tysięcznej publiczności.

więcej informacji o wyróżnieniu

Zapraszamy do obejrzenia krótkich relacji z poszczególnych dni 28. Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, których autorami są Mateusz Miszczyński i Jakub Słabek.

118 wydarzeń w programie towarzyszącym 28. Festiwalu Kultury Żydowskiej zostało przygotowanych przez naszych partnerów: JCC Krakow, Żydowskie Muzeum Galicja, Stowarzyszenie Żydów Postępowych w Krakowie Or Chadasz, Katedrę Judaistyki UJ, Polaron, Galerię LueLue oraz Dydo Galerią Plakatu.

Pełna lista sponsorów i partnerów 28. FKŻ znajduje się tutaj.

Mateusz Miszczyński i Jakub Słabek, którzy na bieżąco w formie klipów video relacjonowali 28. edycję festiwalu, stworzyli również film Immersion inspirowany tym, co przeżyli na FKŻ. Nie jest to kolejna relacja z festiwalu, ale film o doświadczeniu festiwalowym, o tym, czym jest on dla Kazimierza i dla każdego z uczestników: zanurzeniem w żywiole historii i współczesności kultury żydowskiej.

Identyfikacja wizualna 28. Festiwalu Kultury Żydowskiej została stworzona przez Studio Otwarte.
Serwis fotograficzny: Bartosz Dittmar, Szymon Makuch, Michał Ramus
Dokumentacja video: Mateusz Miszczyński, Jakub Słabek
Realizacja transmisji internetowych: AJC TV
Nagranie wykładów: Zbigniew Grzywacz
Klip promocyjny: Studio Otwarte